Svo virðist sem afar erfitt sé að fá íbúðir leigðar á sanngjörnu verði í því árferði sem ríkir nú á leigumarkaði og gildir þá einu hvað kostaði að byggja þær. Ef stjórnvöld ætla að stuðla að hagkvæmu húsnæði verður þess vegna að setja einhverjar kvaðir um leiguverð íbúðarinnar. Markaðslögmálin ráða ferðinni og allur húsnæðisskortur veldur því að leigusalar geta leigt húsnæði á okurleigu.
Tvennt gagnast okkur öllum, leigjendum og kaupendum, og það er nægt framboð af húsnæði og að það takist að ná verðbólgunni niður.
Hagkvæmt húsnæði, og húsnæði af öllum gerðum, sárvantar í Reykjavík. Í raun má segja að sveitarfélögin uppfylli ekki 14. gr. laga um húsnæðismál. Við blasir að auka þarf framboð á lóðum. Byggja þarf í hverfum þar sem er rými og innviðir sem þola fjölgun íbúa. Sem dæmi er hægt að byggja af krafti í Grafarvogi en þar eru skólar sem eru ekki enn fullsetnir. Sama er hægt að segja um Úlfarsárdalinn.
Fjölmargir eru fastir á leigumarkaði, í húsnæði sem leigt er á okurverði, og getur fólk sig hvergi hreyft því það er ekki um neitt val að ræða. Nú liggur fyrir að engin þeirra íbúða sem eru til sölu á höfuðborgarsvæðinu um þessar mundir fellur undir skilyrði hlutdeildarlána. „Hreyfing á fjölskyldufólki út af leigumarkaði er um eitt prósent“ að sögn Guðmundar H. Arngrímssonar formanns Samtaka leigjenda sem segir enn fremur í fjölmiðlum “að verðið á ódýrustu eignunum hefur haldið áfram að rjúka upp.“ Þetta sýnir að það eina sem virkar til lengdar er að framboð og eftirspurn á opnum markaði sé í jafnvægi. Það er talsvert í land að svo verði enda hefur verið sofið á verðinum í fjöldamörg ár.
Flokkur fólksins vill tryggja öryggi leigjenda og réttindi þeirra
Hægt er að tryggja sanngjarna leigu með ýmsum hætti. Ein leið er með óhagnaðardrifnum rekstri húsfélaga sem standa utan við markaðinn og er þá átt við að verði afgangur af rekstrinum renni hann til neytendanna en ekki til fjárfesta eða eigenda. Þannig myndi hagnaður í óhagnaðardrifnu leigufélagi nýtast til lækkunar húsaleigu.
Fleiri leiðir koma til álita. Sú hugmynd hefur verið rædd á meðal okkar í Flokki fólksins að lögfesta sams konar kröfur um greiðslumat um leigusamninga og gilda um lánasamninga. Þannig yrði tryggt að enginn þyrfti að búa við íþyngjandi húsnæðiskostnað í formi leigu. Þar sem stór hluti leigjenda býr nú þegar við íþyngjandi húsnæðiskostnað myndi það jafnframt skapa hvata fyrir leigusala til að stilla leiguverði í hóf því annars myndu þeir ekki fá neina leigjendur. Þetta úrræði mætti skoða með opnum huga.
Réttindi leigjenda, sem ætlað er að tryggja húsnæðisöryggi þeirra, eru lögbundin. Til að efla þau réttindi þyrfti að gera lagabreytingar á Alþingi. Flokkur fólksins er í stjórnarandstöðu á Alþingi og í borgarstjórn og hefur barist fyrir réttindum leigjenda á báðum stöðum. Flokkur fólksins í borgarstjórn hefur ítrekað komið inn á galla þéttingarstefnu meirihlutans en örsmáar íbúðir á þéttingarreitum eru dýrar hvort sem er til kaups eða leigu.
Ójöfnuður í samfélaginu hefur aukist mikið síðustu ár. Lágtekjufólk greiðir allt að 70% af ráðstöfunartekjum sínum í leigu. Á meðan ástandið er svo slæmt þarf að auka beinan stuðning við leigjendur í formi húsnæðisbóta. Það er hlutverk stjórnvalda að tryggja sanngjarnt leiguverð í samræmi við greiðslugetu leigjenda og vill Flokkur fólksins skoða að setja á leiguþak eins og víða tíðkast í löndum sem við berum okkur helst við.
AirBnb-væðing og auð húsnæði
Varla er hægt að ræða um leigumarkaðinn án þess að minnast á AirBnb-væðinguna og hversu langt á að ganga í takmörkun hennar. Erlendis eru fordæmi fyrir því að hreinlega banna slíka starfsemi á svæðum þar sem er skortur á húsnæði fyrir almenna borgara. Eitthvað er einnig um auð hús og eru sum þeirra auð vegna þess að þau þarfnast mikilla endurbóta. Yfirvöld geta sett skilyrði um búsetu eða lagt gjöld á eigendur fasteigna sem láta eignir sínar standa auðar lengi án lögmætrar ástæðu. Að sama skapi þarf að setja skilyrði um að í kjölfar úthlutunar lóðar skuli vera búið að byggja á lóðinni innan tilskilins tíma.
Líta þarf til margra átta í þessum efnum en mest um vert er að tryggja óhagnaðardrifnum íbúða- og leigufélögum aðgang að hagkvæmum lóðum þannig að þau geti nýtt sér stofnfjárframlög ríkisins. Með því að stórauka framboð á leiguíbúðum og búseturéttaríbúðum í húsnæðis-samvinnufélögum má draga úr sveiflum á húsnæðismarkaði. Aukið framboð og aukin fjölbreytni á rekstrarformi dregur úr vægi fjárfesta og spákaupmanna á íbúðamarkaðnum.
Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir, oddviti Flokks fólksins í borgarstjórn Reykjavíkur
Birt í Fréttablaðinu 3. ágúst 2022
