Sáttmáli Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins var lögfestur með lögum nr. 19/2013. Hann hefur lagagildi hér á landi og bein réttaráhrif. Sáttmálinn hefur ekki verið innleiddur í Reykjavík líkt og gert hefur verið í Kópavogi. Flokkur Fólksins leggur til á fundi borgarstjórnar 18. janúar að skipaður verði stýrihópur sem greini og leggi mat á hvað vanti upp á til að hægt sé að innleiða Barnasáttmálann í Reykjavík. Þar með verði Reykjavík komin í hóp Barnvænna sveitarfélaga en hugmyndafræði þeirra byggist á alþjóðlegu verkefni UNICEF. Barnvæn sveitarfélög vinna markvisst að því að uppfylla réttindi barna og UNICEF á Íslandi styður sveitarfélögin í innleiðingu sinni á Barnasáttmálanum. Verkefnið er samstarfsverkefni UNICEF og félagsmálaráðuneytisins. Innleiðing Barnasáttmálans skiptir sköpum um málefni barna, sérstaklega nú þegar fátækt fer vaxandi og kannanir sýna aukna vanlíðan barna.
Til þess að unnt sé að innleiða Barnasáttmálann þarf fyrst að vinna ítarlega greiningarvinnu á högum og aðstæðum barna í Reykjavík. Nokkur brýn mál sem snúa m.a. að aðbúnaði barna og öryggi í leik- og grunnskólum, rétt barna til sálfræði- og talmeinaþjónustu þarfnast úrbóta. Börn eiga einnig rétt á að taka þátt í ákvörðunum er varða þau sjálf þar sem þess er kostur. Það er ekki hvað síst á vettvangi sveitarfélaga, sem sinna fjölþættri þjónustu við börn, sem tryggja þarf að réttur barna til þátttöku í ákvörðunum er varða þau sjálf sé virtur í hvívetna.
Fossvogsskóli, ákvæði Barnasáttmálans brotin
Ástandið vegna myglu í Fossvogsskóla og fleiri leik- og grunnskólum hefur valdið nemendum og foreldrum þeirra streitu og áhyggjum með tilheyrandi neikvæðum afleiðingum. Í tilviki Fossvogsskóla reyndu foreldrar ítrekað að ná eyrum yfirvalda og Heilbrigðiseftirlits Reykjavíkur vegna mygluástandsins en skellt var skollaeyrum við ákalli þeirra. Nú hafa borgaryfirvöld viðurkennt að bregðast hefði átt við fyrr og hlusta betur. Það er fagnaðarefni að umboðsmaður barna hefur kallað eftir því að Reykjavíkurborg láti framkvæma óháða úttekt á viðbrögðum og aðgerðum skóla- og borgaryfirvalda vegna ástands húsnæðis Fossvogsskóla.
Foreldrar í vanskilum óöryggir um vistun barna sinna á leikskóla
Nokkur fjöldi barna, sem búsett eru í Reykjavíkurborg, eiga á hættu að fá ekki boðaða vist í leikskóla vegna vanskila foreldra við sveitarfélagið. Dæmi eru einnig um að foreldrar hafi fengið tilkynningar um uppsögn á vistunarsamningi við leikskóla af sömu ástæðum.
Ákvörðun sveitarfélags um að synja foreldrum í erfiðri stöðu um vistun fyrir barn í leikskóla er eingöngu til þess fallin að auka á erfiðleika viðkomandi heimilis með því að gera foreldrum síður kleift að stunda vinnu utan heimilis og framfæra börn sín.
Erfið skuldastaða foreldra getur haft alvarleg áhrif á mörg börn. Samkvæmt Barnasáttmálanum ber að tryggja að börn fái, óháð aðstæðum foreldra þeirra, notið réttar síns til framfærslu, menntunar og þroska. Hlúa á sérstaklega að börnum, sem búa við fátækt á heimili sínu, á öllum sviðum daglegs líf.
Í þessu sambandi má einnig nefna afgreiðslu vanskilamála vegna skólamáltíða. Af 9.514 útgefnum reikningum í hverjum mánuði fóru 4,2% til innheimtufyrirtækisins og voru 1,5% ennþá ógreiddir 1. nóvember 2021. Ef foreldrar geta ekki greitt skuldina safnast dráttarvextir sem elta fátæka foreldra næstu árin. Engu barni er þó sagt upp mataráskrift eftir því sem næst er komist.
Biðlistar rótgróið mein í Reykjavík
Á heildarbiðlista eru nú 1680 börn og bíða flest börn eftir sálfræðingi.
Börn eiga rétt á sálfræðiþjónustu á vegum Skólaþjónustunnar en gengið hefur hægt að grynnka á biðlistanum.
Hinn 1. nóvember 2021 voru 400 börn á biðlista eftir þjónustu talmeinafræðings. Ábyrgð borgarinnar er mikil og byggist m.a. á samkomulagi ráðuneytisins og Sambands íslenskra sveitarfélaga um skiptingu ábyrgðar vegna talmeinaþjónustu við börn frá árinu 2014. Reykjavíkurborg á samkvæmt samkomulaginu að veita börnum með vægari frávik þjónustu innan leik- og grunnskóla sveitarfélaga.
Tugir barna bíða þess utan eftir annars konar fagþjónustu sem borginni er skylt að veita þeim samkvæmt sveitastjórnalögum.
Reykjavíkurborg á hraða snigilsins
Að ofangreindu má sjá að brýnt er að hefja vinnu til að komast að raun um hvað þarf að bæta í aðstæðum barna og réttindamálum þeirra með það fyrir augum að innleiða Barnasáttmálann í Reykjavík. Daglega eru ákvæði hans brotin.
Eftir því sem næst verður komist liggur nú fyrir borgarráði erindi frá UNICEF þar sem Reykjavíkurborg er boðið að taka þátt í verkefninu sem hér hefur verið lýst, Barnvæn sveitarfélög. Það erindi var sent til umsagnar skóla- og frístundasviðs og fleiri sviða. Ekki er vitað hvar í kerfinu erindið liggur. Málið liggur í láginni. Fulltrúi Flokks fólksins fer fram á að nauðsynlegar umsagnir frá fagsviðunum berist hið snarasta svo að taka megi ákvörðun um þátttöku í verkefninu sem leiðir til innleiðingar Barnasáttmálans í Reykjavík.
Birt í Morgunblaðinu 17. janúar 2022
